Mindfulness voor verslaafde cliënten: “Omdat je letterlijk stilstaat bij wat je ervaart, valt het kwartje”

Mindfulness heeft inmiddels bewezen meer te zijn dan een hype. Er zijn nog mensen die denken dat dit een zweverige, alternatieve stroming is, maar wie er zich in verdiept, ontdekt dat mindfulness juist erg concreet is en praktische handvatten biedt om problemen in het leven het hoofd te bieden. Door op het hier en nu te focussen word je je bewust van de (destructieve) automatische reacties en patronen die je hebt en leer je die los te laten. Je kunt ze daarna vervangen door gezonde en constructieve patronen. Mindfulness based cognitive therapy (MBCT) is een bewezen effectieve training die ook kan worden ingezet bij verslaafde cliënten. Gerrie van Heck, mindfulnesstrainer in Tilburg: “Voor verslaafden is mindfulness vaak een verademing. Met verslaving hangen gedragspatronen samen die vervangen kunnen worden, waardoor de verslaving minder belangrijk wordt en onder controle kan worden gebracht.”

Gerrie: “Ik geef sinds vier maanden mindfulnesstraining aan ambulante cliënten in Tilburg. Bij mindfulness draait het om bewustwording. Veel mensen reageren volgens automatische patronen als ze tegenslag ervaren. Bij verslaafden is dat de drank, de drugs, het gokken of het gamen. Bij mindfulness word je je bewust van die automatische destructieve patronen. Niet door erover te praten en erover te redeneren, maar door deze patronen te doorvoelen en te ervaren. Het is een effectieve methode om constructief met je problemen om te leren gaan.”

Zucht komt… en gaat

“Neem bijvoorbeeld zucht. Als cliënten zucht ervaren om middelen te gaan gebruiken, zijn ze geneigd daar intens over te gaan nadenken, ze krijgen automatisch  – vaak destructieve – gedachten en gaan daarop handelen om die gedachten kwijt te raken. In de training leer ik cliënten om die gedachten, en het gevoel dat ze teweeg brengen, te aanschouwen en te ervaren zonder er meteen op te reageren. Cliënten ervaren dan dat de zucht op een gegeven moment ook weer wegebt.”

Een terugval is slechts een terugval

“De kracht van mindfulness is dat het je leert je bewust te zijn van je gedachten en dat je kunt relativeren. Een gedachte is niets meer of minder dan een gedachte, daar hoef je niet tegen te vechten. Een gedachte is geen vaststaande waarheid. Je leert nieuwsgierig en zonder oordeel naar gedachten en gevoelens te kijken zoals ze zich voordoen: dat maakt ze minder beladen. Een terugval is slechts een terugval, het is geen falen. Een terugval wordt zo zwaar en belangrijk omdat deze met allerlei negatieve gedachten en emoties gepaard gaat. Deze gedachten zijn niet per se waar. Als je je dat realiseert en je je er bewust van wordt, kun je die emoties en gedachten sneller loslaten. Zo kun je ook naar verslaving kijken. Bij mindfulness kun je zeggen: het is maar een verslaving. Niet om het te bagatelliseren, maar om je te realiseren dat je niet je verslaving bént. Het is geen vaststaande waarheid, het is niet alles wat je bent. In de training kun je leren je daar bewust van te worden en dat je elk moment opnieuw kunt beginnen.”

Mindfulness maakt je bewust

“Dat cliënten verslaafd zijn, is niet het belangrijkste. Natuurlijk besteed ik aandacht aan specifieke onderwerpen zoals terugvalpreventie of erfelijke aanleg. Maar verslaafde cliënten zijn in wezen niet anders dan mensen zonder verslaving, alleen is hun automatische gedragspatroon middelengebruik geworden. Bij iemand anders kan dat bijvoorbeeld overmatig piekeren, agressief gedrag of depressie zijn. Dat maakt in wezen geen verschil voor de aanpak. Het gaat om de bewustwording van deze patronen, zodat je er anders op kunt reageren. Omdat je letterlijk stil staat bij wat je ervaart, word je je daarvan bewust en kun je kiezen  wat je reactie is. Je leert niet door te praten of te lezen, maar door te ervaren. Hierdoor kom je snel tot de kern omdat je voelt dat er een belemmering of spanning is.

Cliënten realiseren zich bijvoorbeeld dat ze perfectionistisch zijn en continu over hun grenzen heen gaan. Om te ontspannen nemen ze hun toevlucht tot drugs en vragen zich vervolgens af waarom ze zichzelf dit aandoen. Sommige cliënten schrikken van het besef dat verslaving hen voordelen biedt doordat ze zelf geen verantwoordelijkheid meer nemen en continu aandacht voor het verslavingsprobleem vragen zonder zelf in actie te komen. Cliënten kunnen tijdens de trainingen een aha-moment krijgen. Het kwartje valt. Ze kunnen daarna andere, bewustere en gezondere keuzes gaan maken”. 

Waarom praat je jezelf de grond in?

“Mindfulness is niet alleen bewustwording van wat je voelt en denkt, maar dit bovendien zonder oordeel te leren doen. Cliënten realiseren zich hoe hard ze voor zichzelf zijn en hoe negatief ze over zichzelf denken. Dat is ook een automatische reactie geworden. Cliënten praten zichzelf de grond in. Door de training merken ze ineens hoe negatief ze eigenlijk over zichzelf praten en beseffen ze dat het niet in hun hoofd zou opkomen om ooit op die manier over een ander te oordelen. Waarom dan wel over zichzelf?”

Hard werken, maar grote opbrengst

“Ik verwacht wel van mijn cliënten dat ze hard werken. Eén keer niet op komen dagen, dat kan, je kunt een keer ziek zijn. Maar na twee keer niet verschijnen, moet de cliënt met de training stoppen. Ik verwacht ook dat ze actief deelnemen en huiswerkopdrachten uitvoeren. Cliënten waarderen die strakke richtlijnen. Het is geen vrijblijvende training. Voorafgaand aan de training worden cliënten gescreend of ze geschikt zijn om er aan deel te nemen. En je moet abstinent zijn als je aan de training begint.”

Mindfulness werkt!

“Mindfulness is niet voor iedereen geschikt. Je moet wel enige mate van zelfreflectie kunnen opbrengen. Cliënten zijn tevreden en verrast over de training. Ik hoor regelmatig dat die lang niet zo zweverig is als ze gedacht hadden. Het is juist heel concreet. Belangrijk is dat cliënten veel oefenen, dan heeft de training effect. Vergelijk het met piano leren spelen. Dat leer je ook niet in één keer, maar als je veel oefent en er aandacht aan besteedt, gaat het op den duur vanzelf.”