Pleidooi voor betere, menswaardige aanpak ‘verwarde personen’: “We moeten dit probleem met alle gemeenten samen aanpakken” 

Hendrik Jan van Essen, werkzaam bij team IHT (Intensive Home Treatment), is zeer gepassioneerd over het thema ‘verwarde personen’. Voor hem zijn dit geen krantenberichten, maar individuele verhalen, verhalen van mensen bij wie de problemen zo complex en zo groot zijn geworden, dat ze de grip op hun leven verliezen. Hendrik Jan: “Onder bepaalde omstandigheden kan iedereen in zo’n situatie terecht komen.” Voorkomen kan, maar gebeurt niet vaak en niet goed genoeg. En als een persoon eenmaal ontspoort, kan de aanpak ook veel beter. Om te beginnen door te beseffen dat verwarde personen vaak niet verward zijn. 

Hendrik Jan: “Verwarde personen, dat is eigenlijk een verkeerde term. Verward wil zeggen dat je je oriëntatie kwijt bent, in plaats, tijd of persoon. Dus niet meer weet waar, op welke plaats of wie je bent. Als ik weet dat ik Hendrik Jan van Essen ben, en dat het dinsdag is, en dat ik bovenop de supermarkt met messen loop te zwaaien, dan ben ik geen verward persoon. Dan ben ik psychotisch, of onder invloed, of suïcidaal, maar niet verward. Maar laten we voor het gemak toch maar spreken over verwarde personen, want zo wordt het meestal genoemd.”

De dorpsgek

“Verwarde personen, die zijn er altijd al geweest. Elk dorp had vroeger, oneerbiedig gesproken, de dorpsgek. Vanaf de Verlichting werden die mensen, als hun omgeving niet meer voor hen kon zorgen, vaak opgenomen in inrichtingen, woongemeenschappen en op instellingsterreinen. Daar leefden ze dan vaak hun hele leven onder bescherming en begeleiding. Maar de tijden zijn veranderd. Door andere inzichten, maar ook door bezuinigingen, willen we mensen nu zo lang en zo veel mogelijk binnen de maatschappij laten meedoen. Op zich is dat prima. Je kunt namelijk vaak in een vroeg stadium voorkomen dat iemand een verward persoon wordt. Bij deze groep mensen komen vaak heel veel problemen samen: psychische aandoeningen, verslaving, maatschappelijke verloedering, traumatische gebeurtenissen. Dat gebeurt meestal niet van de ene op de andere dag. Door preventie en het aanpakken van problemen in een vroeg stadium, kun je heel veel ellende voorkomen en kan iemand gewoon deel blijven uitmaken van de maatschappij.”

Repressie populairder dan zorg

“De zorg die voor deze groep nodig is – vroegtijdige signalering en aanpak van de problemen, begeleiding bij wonen, werken en financiën – ligt nu grotendeels binnen de gemeente, maar de wijkteams hebben noch de middelen noch de specifieke deskundigheid om die problemen goed op te kunnen pakken. Ook binnen de GGZ wordt bezuinigd, waardoor er lange wachtlijsten zijn en weinig opnameplekken om cliënten met complexere problemen intensief en langdurig te kunnen behandelen. In plaats van preventie en behandeling kiest de politiek, ook de lokale politiek, regelmatig voor repressie. Iemand die overlast in de wijk veroorzaakt, wordt bijvoorbeeld uit huis gezet. Een populaire maatregel, maar daarmee zijn de problemen niet verdwenen natuurlijk. Je kunt zo’n persoon beter een goede waarschuwing geven: je mag hier blijven wonen, op voorwaarde dat je je laat behandelen door NK.”

Vitamines veel goedkoper

“Met een juiste aanpak in een vroeg stadium, die nu vaak noodgedwongen ontbreekt, kunnen problemen worden voorkomen. En het is een stuk goedkoper. Neem nu Korsakov, dat volledig te voorkomen is door op tijd bepaalde vitamines toe te dienen – en hopelijk ook het alcoholgebruik aan te pakken. Zet dat eens af tegen de kosten van jarenlange, zelfs decennialange, intensieve zorg voor een persoon die eenmaal Korsakov heeft ontwikkeld… Maar zelfs met de beste preventie zullen er altijd ‘verwarde personen’ blijven. Er zullen altijd mensen zijn die zich onttrekken aan zorg en bij wie de problemen zich op een gegeven moment zo opstapelen in deze hectische maatschappij dat ze de grip op hun eigen leven verliezen.”

Heel veel schade

“En dan, wat doe je dan? Als deze personen goede vitale functies hebben, neemt de ambulance hen niet mee. De politie kan hen dan wel in de cel zetten, maar daar horen ze vaak helemaal niet thuis. Deze mensen verdienen zorg, geen straf. Dus komen ze bij de GGZ terecht, want NK krijgt van gemeente en zorgverzekeraars geen geld voor crisisopvang, zelfs niet als er genotmiddelen in het spel zijn. Als er dan ook nog sprake is van middelengebruik, is er nog een grotere kans dat cliënten in een crisis raken en een gevaar worden voor zichzelf of voor hun omgeving. Dus wat moet de GGZ dan? Separeren is geen optie, dus dan komt zo’n cliënt uiteindelijk toch bij NK terecht. Maar dan is er al heel veel schade berokkend.”

Een smeuïg verhaal in de krant

“Idealiter wordt NK door de gemeente, die de regie voert en letterlijk het dichtst bij de burger staat, in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken bij complexe casussen. En dan specifiek het team dat spoedeisende hulp kan bieden bij mensen thuis: IHT ofwel Intensive Home Treatment. Deze mensen hebben heel veel problemen, dus die hebben van veel verschillende kanten hulp nodig. De gemeente, de wijkteams, de GGZ, de maatschappelijke opvang én Novadic-Kentron, zij zouden allemaal gezamenlijk deze mensen verder moeten helpen. Zo voorkomen we dat iemand in een mensonterende situatie terecht komt en naakt op straat rent of dreigt zijn huis te laten ontploffen. Zo voorkomen we dat iemand een smeuïg verhaal wordt in de krant.”

Samen werken aan ontwarren verwarde personen

“Een lichtpuntje is dat steeds meer Brabantse burgemeesters doordrongen raken van het probleem. Dat er veel meer burgers met complexe problemen zijn – potentiële verwarde personen – dan ze zich realiseerden. Via de veiligheidshuizen, samenwerkingsverbanden met veel verschillende deskundigen, horen ze dat het gaat om tientallen mensen, terwijl ze soms van tevoren riepen ‘In onze gemeente zijn geen verwarde personen!’ Het is belangrijk dat gemeentes onderling meer gaan samenwerken, en samen met ons de problemen in kaart brengen en de optimale aanpak ontwikkelen. De zorg is veel te complex geworden. Het gaat niet om etiketjes die op een mens geplakt worden, maar om luisteren en het inzetten van gezond verstand, om mensen helpen weer overzicht te krijgen. Dus laten we samen proberen verwarde personen weer te ontwarren!”