Forensische verslavingszorg en Verslavingsreclassering in 2016

Bij veel delicten speelt verslaving een rol. Uit cijfers van de Nationale Drugsmonitor 2016 van het Trimbos-instituut, blijkt dat alcohol- of drugsgebruik een factor is bij ongeveer een derde van de gewelds- en seksuele delicten. Naar schatting is bij 30% van alle gedetineerden verslaving de dominante zorgvraag. Bij stelselmatige daders loopt die schatting op tot meer dan 80%. Jaarlijks komen landelijk zo’n 20.000 justitiabelen terecht bij de Verslavingsreclassering (VR). Een groot deel daarvan wordt voor behandeling van de verslaving doorverwezen naar de Forensische Verslavingszorg (FVZ) (zie ook het artikel over onze Forensische Verslavingszorg).

De afdelingen VR en FVZ van Novadic-Kentron begeleiden en behandelen verslaafde cliënten die met justitie in aanraking zijn gekomen. Het belangrijkste doel daarvan is voorkomen van recidive. Daarmee leveren deze afdelingen een belangrijke bijdrage aan een veiliger samenleving, en uiteraard ook aan het herstel van deze doelgroep zelf. Hieronder kunt u meer lezen over belangrijke ontwikkelingen binnen onze justitiële zorg in 2016.

Sneller ingrijpen bij beginnende criminelen  

“Doen wat nodig is.” Onder dat motto lanceerde het Ministerie van Justitie het project Ruim baan en schiep daarmee financiële ruimte om sneller in actie te komen bij beginnende criminelen die aangehouden zijn voor relatief lichte vergrijpen. Dat gaf de reclasseringswerkers van NK de mogelijkheid om met deze nieuwe doelgroep aan de slag te gaan. De traditionele werkwijze, waarin de focus ligt op uitvoeren van grotendeels geprotocolleerde taken die voortkwamen uit rechtszaken, werd daarbij gedeeltelijk losgelaten.

In gesprek bij cliënten thuis

De geringe ernst van delicten bij deze doelgroep leidde vaak tot ‘plankzaken’ met een lange doorlooptijd. Door het uitblijven van een sanctie stijgt echter de kans op herhaling. Daarom gaan VR-medewerkers nu in een zo vroeg mogelijk stadium in gesprek met deze cliënten over het vergrijp en daarmee samenhangend middelengebruik. Die eerste gesprekken vinden ook plaats in de thuissituatie, waardoor bovendien de naasten van de cliënt betrokken kunnen worden. Zo nodig vindt doorverwijzing naar de Forensische Verslavingszorg plaats. 

Geen strafblad

De nieuwe werkwijze dient een groot maatschappelijk belang: de kans op recidive wordt verkleind, de samenleving wordt veiliger en het justitiële apparaat wordt ontlast. Maar ook voor de cliënt heeft de snelle interventie voordelen. Als de cliënt meewerkt, wordt de zaak – al dan niet voorwaardelijk – geseponeerd en krijgt hij of zij geen strafblad. Als de cliënt daarbij door de vroegtijdige aanpak grip krijgt op de achterliggende verslavingsproblemen, heeft hij of zij daar bovendien het hele leven lang profijt van. 

Slachtofferbewust werken bij de Verslavingsreclassering

Een delict heeft grote impact op de slachtoffers. Afhankelijk van de ernst van het delict kunnen slachtoffers daar langdurig last van hebben. Aandacht voor het slachtoffer heeft dan ook altijd een rol gespeeld in het werk van zowel onze reclasseringswerkers als die van de Forensische Verslavingszorg. Maar de focus lag primair op de dader en de problemen die met het delict samen hingen. In 2016 werd, in navolging van een Europese richtlijn, de aandacht voor de slachtoffers veel explicieter.

Eigen verantwoordelijkheid erkennen

Daders onderdrukken vaak gevoelens van schuld en schaamte, zowel tijdens als na het delict. Bij verslaafde cliënten, die gewend zijn om hun emoties met middelen te dempen, is die neiging nog sterker. Toch is het van belang dat daders spijt ervaren over hun rol in het delict. Dat besef helpt herhaling te voorkomen. Daders nemen immers pas verantwoordelijkheid voor het delict als ze hun eigen rol daarin erkennen. Maar ook voor de slachtoffers is het belangrijk dat de dader de eigen rol erkent. Als een slachtoffer weet waarom de dader het heeft gedaan en dat deze oprecht spijt heeft en inziet wat hij of zij heeft aangericht, wordt die schokkende gebeurtenis vaak beter hanteerbaar. 

Timing

Dit is uiteraard geen makkelijk proces, zowel voor cliënt als behandelaar. Slachtofferbewust werken vraagt van onze medewerkers dat deze onbevooroordeeld kunnen luisteren. Zij moeten de confrontatie met de cliënt aangaan, maar niet zo snel dat de cliënt dicht klapt. Bij de meeste cliënten is het bovendien nodig om eerst andere problemen te bespreken, zoals verslaving of traumatische ervaringen uit het verleden.

Steeds meer verwarde personen

Een bedreiging voor de veiligheid is de toename van verwarde personen in de openbare ruimte. Het aantal meldingen van incidenten bij de politie stijgt sterk, maar ook onze organisatie krijgt steeds meer signalen hierover: zware drinkers met suïcidale neigingen, drugsgebruikers die doordraaien en zware verslaafden die in hun huis verkommeren en overlast veroorzaken, zijn daar voorbeelden van. Als een van de oorzaken worden veranderingen in de zorg genoemd: mensen worden minder snel opgenomen, minder lang behandeld en krijgen niet-specialistische hulp, die voor velen prima werkt, maar soms ook verkeerd uitpakt.

Ketenaanpak

De toename van verwarde mensen is geen exclusief probleem voor de forensische verslavingszorg. De forensische verslavingszorg komt alleen in beeld als verwarde personen onder invloed van middelen delicten plegen. Maar ook in dat geval hebben andere organisaties vaak al contacten met deze cliënten, en zijn verschillende partijen betrokken bij een oplossing. Dat maakt een ketenaanpak noodzakelijk. In verschillende gemeenten in ons werkgebied, zoals in Breda en Tilburg, zijn hierover in 2016 afspraken gemaakt. Zo worden schuttingen binnen en tussen instellingen weggenomen en komt er ruimte om elkaars expertise beter te benutten.