Middelengebruik in de jeugdzorg: “Straffen heeft geen zin, maak het gebruik bespreekbaar en ga vervolgens met het ‘waarom’ aan de slag”

Onder jongeren in jeugdzorginstellingen komt regelmatig middelengebruik voor. Vaker dan bij thuiswonende jongeren. Hoe komt dat en hoe ga je hiermee om als jeugdhulpverlener? En wanneer roep je de hulp van de verslavingszorg in? We gingen in gesprek met gedragswetenschapper Nathali van Hirtum en jeugdzorgwerker Renee Bisschop van Sterk Huis. Ook zij hebben regelmatig te maken met alcohol- en middelengebruik door jongeren in hun behandelgroepen en riepen de hulp in van Nieuwe Kansen Jeugd, de jeugdafdeling van Novadic-Kentron.

 Een dag op de behandelgroep bij Sterk Huis ziet er in grote lijnen niet heel anders uit dan die van de meeste mensen: om zeven uur gaat de wekker en sta je op om naar school, werk of dagbesteding te gaan. ’s Avonds kook je (om beurten kook je samen met de gastvrouw) en eet je met je huisgenoten (de groep) en daarna is het tijd voor ontspanning (spelletjes, wandelen) en klusjes (je kamer opruimen) tot het bedtijd is. En de volgende dag weer opnieuw. “Dat klinkt heel simpel,” zegt Nathali,  “Maar voor de jongeren kost elke stap moeite. Ze zijn vaak niet meer gewend aan een vast dag- en nachtritme, hebben weinig motivatie en bieden dan ook veel weerstand. Het is de taak van de jeugdzorgwerkers om samen met de jongeren tot samenwerking te komen; dit is de basis van de behandeling die we bieden.”

Geweldloos verzet

Om dit voor elkaar te krijgen, maken ze bij Sterk Huis onder andere gebruik van de methode Geweldloos verzet. Nathali: “Dat betekent dat we niet de strijd met hen aangaan, maar dat we juist náást de jongeren gaan staan. We blijven rustig en hebben geduld. Je moet je ook realiseren dat ze dit gedrag niet voor de lol laten zien. Vaak zijn er stevige problemen, bijvoorbeeld rond de gezinssituatie. Veel jongeren hebben nare gebeurtenissen meegemaakt in hun leven, hebben het gevoel dat ze er alleen voor staan en dat niemand hen begrijpt. Wij kijken altijd naar jongeren vanuit onze kennis over het effect van traumatische ervaringen. Ik zou graag willen dat er meer begrip voor hen komt in de maatschappij.” Renee vult aan: “Jongeren moeten er vaak aan wennen hoe wij als groepsleiding met hen omgaan. Dat is heel anders dan ze gewend zijn. We tonen oprechte interesse en luisteren naar wat zij willen. We leggen de regie ook vooral bij hen neer: we kunnen aan alle kanten helpen, maar uiteindelijk moeten ze het zelf doen.”

Op zoek naar het waarom

Veel gaat in samenspraak, maar er worden natuurlijk wel opvoedkundige grenzen gesteld. Wat betreft middelengebruik hanteert Sterk Huis duidelijke regels: binnen Sterk Huis mag niet worden gebruikt en als je onder invloed terugkomt, dan blijf je op je kamer. Toch gebeurt het regelmatig dat jongeren middelen gebruiken. Nathali: “Straffen heeft dan geen enkele zin. Als ze het graag willen, dan doen ze het toch wel. Het is dan belangrijk om het gebruik bespreekbaar maken en vragen waarom ze het doen, om vervolgens met dat ‘waarom’ in de behandeling aan de slag te gaan.”

Dempen van negatieve gevoelens

Veel jongeren in een jeugdzorgorganisatie hebben trauma’s of andere psychische problemen. Ze gebruiken drugs of alcohol om negatieve gedachten te dempen en ‘niet te hoeven voelen’. Bij Sterk Huis bieden ze naast de groepsbehandeling ook traumabehandeling en andere vormen van therapie aan. Nathali: “Zo leren we de jongeren om anders met hun negatieve emoties om te gaan en hebben ze minder alcohol of drugs nodig. We pakken de kern van het probleem aan, in plaats van alleen het gebruik te verbieden. Soms is het gebruik echter zo zorgelijk, dat deskundige verslavingsbehandeling nodig is.” Renee: “We hebben bijvoorbeeld een meisje op de groep die forse suïcidale periodes kent en zichzelf ernstig snijdt. Wanneer ze blowt, heeft ze die neiging minder. Zo ontstond er een afhankelijkheid. We praten daar veel met haar over en mede door onze gesprekken heeft ze zich nu aangemeld voor hulp bij Novadic-Kentron.”

Stevig in een patroon van gebruik en dealen

Bij Sterk Huis zagen ze het middelengebruik tijdens de lockdown flink toenemen. Nathali: “Uit verveling gingen de jongeren meer blowen met elkaar. En dat kost natuurlijk geld, dus dan is de stap naar het verkopen van wiet soms ook snel gezet. Zo komen jongeren best snel in een bepaald patroon terecht, dat voor ons moeilijk te doorbreken is. Ook de groepsdynamiek op een groep maakt het bij dit soort situaties lastig om het gebruik goed aan te pakken.” Renee: “Als er één eenmaal begint, gaan anderen daar snel in mee. Daarom gaan we graag de samenwerking met Novadic-Kentron aan. We weten best veel, maar samen weten we meer. Als jongeren zo stevig in het patroon vast zitten, is de expertise van Novadic-Kentron een zeer waardevolle toevoeging.”

Verslavingsbehandeling ter plaatse

Een behandelaar van Nieuwe Kansen Jeugd komt één dagdeel in de week bij Sterk Huis in Teteringen om individuele verslavingsbehandeling aan jongeren te geven. De behandelaar gaat samen met de jongere op zoek naar alternatieve, positieve beloningen, die uiteindelijk meer opleveren dan het oude gedrag (de ACRA-aanpak). In kleine stapjes worden zichtbare resultaten behaald: dit geeft zelfvertrouwen en werkt motiverend om door te gaan en verder te komen. Renee: “Het is fijn dat de behandeling bij ons op locatie plaats kan vinden. Dat neemt veel weerstand weg en maakt het voor de jongeren een stuk laagdrempeliger om mee te werken. Daarnaast kijken we als team ook uit naar deskundigheidsbevordering. Zodat we bijvoorbeeld het gebruik van nieuwe drugs kunnen herkennen, weten wat de effecten en risico’s zijn én in gesprek met de jongeren goed beslagen ten ijs komen. Het is echt een andere expertise.”

Meer weten?

Wil je meer informatie over onze verslavingsbehandeling bij jeugdzorginstellingen? Lees hier meer: Verslaving in de jeugdzorg: Nieuwe Kansen Jeugd biedt hulp op locatie. Heb je vragen of wil je weten wat we voor jouw organisatie kunnen betekenen? Mail naar hulp@novadic-kentron.nl of bel 073- 689 90 90.

Meer weten over Sterk Huis? Kijk op www.sterkhuis.nl. Specifiek over trauma heeft Sterk Huis recent dit online magazine gepubliceerd.

* De personen op de foto zijn niet de personen uit het artikel