Wanneer ben je echt hersteld van je verslaving? “In terugkijken zit nooit de oplossing”

“Op een gegeven moment was ik dé drugsexpert van Nederland geworden. Ik was met mijn kop vaak op tv. Dat voelde destijds alsof ik mijn verleden echt was ontstegen. Maar de laatste jaren voelde het alsof ik een karikatuur van mezelf had gemaakt. Ik was een egootje geworden. Ik liep vast en moest weer terug naar mezelf.” Deze uitspraak van Charles Dorpmans geeft aan dat herstel eigenlijk nooit klaar is. Hij en Angela Aarts, beiden ervaringsdeskundigen maar vooral experts in herstelondersteunend werken, benadrukken het beiden: herstel is geen doel, herstel is een weg. En op die weg lopen we allemáál, of we nu verslavingsproblemen hebben, een andere psychische aandoening, of gewoon de “normale” ups-and-downs in het leven meemaken. Herstel is iets van iedereen, maar voor iedereen anders. En daarover praten levert prachtige inzichten op.

“Life’s a journey, not a destination,” zingt Steven Tyler van Aerosmith in het nummer Amazing. Voor Charles is dat de kern van zijn filosofie. Charles: “Herstel is het traject op jouw weg naar jouw toekomst. En daarin bepaal jij jouw eigen doelen en jouw eigen route.” “Herstel heeft geen begin en geen eind,” zegt Angela. Het klinkt als een ‘inspirational quote’, maar het is een essentieel inzicht over herstel. Ergens lijkt er ook een echo te klinken van de uitspraak ‘eens verslaafd, altijd verslaafd’. Om daar eerst maar even mee af te rekenen, zowel Angela als Charles zijn het daar niet mee eens. Angela: “Maar het is wel: eens verslaafd, altijd verslavingsgevoelig”. En Charles vult aan: “Ook daarin is iedereen uniek. Als herstel voor jou betekent: gecontroleerd drinken of gebruiken en dat lukt jou, dan zeg ik oprecht: dat is heel fijn voor jou! Maar voor mij is dat niet weggelegd. Ik moet op een feestje geen alcohol drinken, ook niet één drankje. Ik ben sowieso niet leuk op drank en het opent de weg naar mijn favoriete verdoving.”

“Als je focust op de verslaving, blijf je kijken naar het probleem”

Maar dat herstel een weg is, zegt veel meer dan dat. Er is meestal geen duidelijk begin, want herstel gaat vaak gepaard met meerdere pogingen en terugvallen. Maar zelfs als er (vaak achteraf) al een begin aan te wijzen was – vaak een soort rock bottom-ervaring (Charles: “De dood was in zicht, dat was voor mij een keerpunt”) – is het stoppen met gebruiken alleen maar het begin.

Angela: “Natuurlijk moet je aan je verslaving werken. Maar behandeling is zo’n klein deel van het herstel! Als je alleen maar focust op de verslaving, blijf je gericht op je verleden, op je probleem. Je blijft achteromkijken. Bij herstel kijk je juist vooruit. Dat was voor mij echt een eye-opener! Er ging een wereld voor me open. Je gaat nadenken over wat jij wilt bereiken op verschillende levensgebieden. Stoppen met gebruiken is dan niet het einddoel, maar een middel om je doelen te bereiken. Wil je gaan studeren, ander werk, een beter contact met je familie, ergens anders gaan wonen? Dan is je verslaving onder controle krijgen een van de stappen die daarvoor nodig zijn.”

“Zo, en wat heeft u de afgelopen vijftien jaar gedaan?”

Charles: “Herstel richt zich op de hele mens. Behandeling is daar een klein onderdeel van. Al tijdens de behandeling zijn ook andere dingen belangrijk: steun uit je omgeving bijvoorbeeld. Want alleen ik kan het, maar ik kan het niet alleen. Na je behandeling gaat je herstel verder. Dan kom je in andere fasen terecht. In grote lijnen: eerst pak je je gebruik aan, dan heractiveer je je netwerk. Daarna komen werk en wonen. En in elke stap kom je weer obstakels tegen: de eerste keer dat ik ergens ging solliciteren bijvoorbeeld… ‘Zo, en wat heeft u de afgelopen vijftien jaar gedaan?’ Dan is het volgens mij het beste om maar open en eerlijk te zijn, waarbij je ook een beetje geluk moet hebben. Ik had het geluk dat ik bij NK een werkplek vond.”

“Mensen bleven me zien als ex-cliënt”

Als je je leven op de rit hebt op het gebied van wonen, werk, financiën, relatie… Kun je dan misschien zeggen dat je wel grotendeels hersteld bent? Ben je er dan mee ‘klaar’? Angela: “Herstel gaat altijd verder. ‘Klaar’ is dus niet het goede woord. Ik ben niet echt meer bezig met mijn eigen verslavingsverleden: mijn herstel is overgegaan naar andere thema’s die nu belangrijk zijn voor mij. Dingen die nu op mijn pad komen, hebben vaak niets meer met mijn verslaving te maken. In het begin van mijn herstel vond ik het helpend om vaak mijn ervaringen te delen. Maar op een bepaald punt merkte ik dat dit mijn ontwikkeling juist begon te belemmeren. Mensen reageerden wel heel positief en begripvol, maar bleven me ook zien als ex-cliënt. Terwijl ik inmiddels zoveel meer was.”

Verslaving vindt in het donker plaats

Dat wil niet zeggen dat Angela haar verleden nu geheim houdt: “Nee, zeker niet! Het raakt steeds meer naar de achtergrond en dat is een gezonde ontwikkeling, maar ik vind het wel heel belangrijk om open en transparant te zijn. Verslaving vindt vaak in het donker, in het geheim plaats. Open zijn over je eigen kwetsbaarheid is een belangrijk onderdeel van acceptatie en zelfacceptatie. Dat geldt voor alle psychische aandoeningen. Je maakt je eigen keuzes in wie je wat vertelt, maar ik heb gemerkt dat mensen vaak positief reageren als je open durft te zijn. In het begin was dat spannend: ‘Wat zullen mensen wel niet denken?’ Maar bijna iedereen benoemt dan juist je kracht en hoe dapper het is om open te zijn. Inmiddels is mijn verslavingsverleden een onderdeel van mij en mijn leven geworden dat ik heb omarmd: het mag er zijn.”

Ons beeld van ‘normaal’ veranderen

Charles: “Je kunt niet herstellen als je je verleden ontkent en wil vergeten. Open zijn helpt jezelf, maar ook de beweging om ons beeld van ‘normaal’ te veranderen. Ik heb nooit geheimzinnig gedaan over mijn verleden, maar de laatste jaren ben ik – na decennia te hebben gewerkt bij Preventie – wel weer meer teruggekeerd naar mezelf. Ik werk nu de laatste periode voor mijn pensioen opnieuw als ervaringsdeskundige. Ik zet mij in om het herstelondersteunend werken breder in te zetten binnen NK. Samen met mijn collega Angela, wat het voor mij enorm tof maakt om te doen. Het voelt als thuiskomen, de cirkel is rond. Ik heb niks meer hoog te houden, ik ben wie ik ben. En juist daardoor kan ik me weer verder ontwikkelen en misschien ook andere mensen inspireren! Hen laten reflecteren. Hoe praten we met elkaar? Geef jij als hulpverlener jouw cliënt echt wat hij of zij nodig heeft op weg naar herstel?”

Angela: “Herstel als behandelvisie is echt the way to go. In terugkijken zit nooit de oplossing.”